«Сэржэм гээшэмнай янза бүриин байдаг юм. Һүн, һүтэй сай, хара сай, архи. Сэржэм үргэхэдөө, һүеэ тон түрүүн зүүн зүгтэ үргэхэ ёһотой. Һүүлээрнь һүтэй сайгаа урда зүгтэ, хара сай баруун зүгтэ, тиин архиин сэржэм хойто зүгтэ үргэхэ болоно. Тиихэдэ сахюусан бүхэн өөрынгөө сэржэмтэй байдаг, дасан субарга, мунхан бодхоогдоходоо, баһал өөр өөрынгөө зүгтэ байгуулагдадаг гээшэ. Тиимэһээ өөр өөрынь зүгтэ сэржэм үргэхэ шухала юм. Тэрэнэй хажуугаар ганса сахюусадай бэшэ, харин Ногоон, Сагаан Дара Эхын сэржэмүүд байха. Сагаан Дара Эхын сэржэм ута наһатай байхын тула үргэнэбди. Ногоон Дара Эхын сэржэм — үри хүүгэдтэй болохын түлөө, Намсарай сахюусанай сэржэм — баян бардам болохын тула.
Һүн гээшэ бүхы буряадаймнай шухала сагаан эдеэн ха юм. Һүнһөө урдаа хараха эдеэмнай — зөөхэй, тоһон, шара тоһон, ээзгэй, айраг, аарсан г.м. — буйлуулагдажа тарана. Мүн шара тоһоор зулаяа бадараанабди.
«Сэржэм» гэжэ үгэ түбэд хэлэнһээ ород хэлэндэ оршуулхада, «преподносим золотой нектар, напиток», буряадаар «алтан унда үргэхэ» гэһэн удхатай болоно. «Сэр» гэхэдээ «золотой», мүн «жэм» гээшэмнай «үргэхэ, үргэл» юм. Энэ сэржэмнай, «алтан ундамнай» алтан зүүдхэлнүүдһээ, бэһэлигүүдһээ үшөө сэнтэй, үнэтэй ха юм даа. Сэржэм гээшэмнай далгатай байдаг, теэд заримдаа сэржэм уншаха, үргүүлхэдээ, заабол далга уншаха гэжэ байхагүй. Жэшээнь: дайсаниие даралгын сэржэм байха, мүн тэрээндэ далга байхагүй.
Олонхи һүзэгшэд сэржэмээ үргэхэдөө: «Тойроод байһан арад зон мүнөө байһан ажабайдалдаа һайн түбхинэжэ, хэжэ байһан ажал хэрэгтээ урагшатай байг лэ!» — гэжэ хүсэдэг юм. Теэд ямаршье хүнэй һанаһан хүсэлынь һүзэглөөд, оролдоод байхадань, заабол бүтэдэг ха юм. Тиимэһээ сахюусадтаа бүгэдэ зоной, түрэл түрхэмэй амгалан байдалай түлөө, үбшэн зоболондо дайрагдангүй, хэлэ аманһаа бэеэ арюудхахын түлөө г.м. хүсэлнүүдые һанан, тэрээндээ этигэн, бурхан багшадаа сэржэмээ барихада, муу байхагүй бшуу.
Мүн бурхадтаа ганса сэржэм үргэхэ, «алтан ундаар» хүндэлхэ бэшэ, харин сагаан эдеэн табаг түхеэрдэг заншалтайбди. Тиигэжэ «Шэбдэг» гэжэ уншалга түхеэрэгдэдэг юм. Уншалга хэжэ байхадаа, хэншүү табяад, тиишэнь сагаан эдеэгээ, саахар боохор, хилээмэ хоолоо хайлуулнабди, тиин сахюусаднай үнэрһөөнь амсажа, сэржэмээр ундална. Тэрэнэй хажуугаар санзай ууюулнабди. Тэрэниие ууюулхада, идам, сахюусад, тэнгэри, хада yyлын, нютаг газарай эзэд үнэртэнь баярлажа хүндэлэгдэнэ. Тиимэһээ энэ мэтые мэдэжэ, ойлгожо, ургажа байһан залуу үетэн хадууха ушартай болоно» -гэжэ Мунхэ-Жаргал лама тодорхойлбо.
Б. Баторова тодорхойлбо,
С.Бабуева гаргаба.