РСФСР-эй Соведэй VIII-IX зарлалнуудай депутат ябаһан, округой хүдөө ажахын үйлэдбэридэ бүхы наһаяа зорюулһан Ага нютагаймнай бэлигтэй хүбүүн Дамбижалсан Дондокович Дондоковой мүнхэ дурасхаалда. Бэлигтэй хүбүүдэй нэгэн Дамбижалсан Дондоков тухай сэдьхэлэй дулаахан мүрнүүдые газетынгээ нюурнуудта зорюулжа бэшэжэ үрдеэгүй ябаһандаа халаглан гэншэдэгби.
Эрдэмтэ зоотехник, колхозой правлениин түрүүлэгшэ, хүдөө ажахын үйлэдбэридэ бүхы хүсэл оролдолгоео, наһанайнгаа тон ехэ хубииень зорюулһан, РСФСР-эй Верховно Соведэй хоер зарлалай депутат ябаһан Дамбижалсан Дондоковые далаад онһоо хойшо һайн мэдэхэ болооһэнби. Нэгэ ажахыда суг ажаллаха хуби талаанай дайралдаашьегүй һаань, Агын районой худөө ажахын һалбариие саашадань хүгжөөлсэхэ, илангая мал ажал эрхилхэ хэрэгтэ һаналаа нэгэдэн хүдэлхэ аза талаан тудаһан гээшэ. Дунда зэргын бэетэй, хоолойгоо шахан татаад дуугардаг, ялалзаһан хурса нюдэтэй, сэхэ сэбэр зантай, эрилтэ ехэтэйгээр хүдэлдэг, нигүүлэсхы сагаан сэдьхэлтэй хүн ябаһан. Сокто-Хангил нютагаар ябахадаа, Дамбижалсан Дондоковойдо хүрэжэ, наһанайнь нүхэр, ажалай ветеран Дулма Дондоковнатай, Баир хүбүүнтэнээрынь уулзаһан байнаб. Дулма абгайн хөөрөөнһөө ойлгоходо, Дамбижалсан аха Урда-Агын Тутхалта гэжэ нютагта турэһэн байна. Энэ нютагта турэһэнөө тэрэ хожом болотор мэдэдэггүй ябаа. һудэнтэһөө тээ доошохоно Моео Толгой гэжэ гэжэ газар бии юм. Жамсаранай Дондок гэжэ абань нютаг нугадаа «Моео Дондок» гэһэн нэрэ алдартай ябаһан ха. Эжынь Жамсаранай Чимитжаб гэжэ бухы наһаараа хамтын ажахыда хара ажалда худэлһэн.
Дамбижалсан хара багаһаа адуу малай хажууда үндыһэн байна. Хүдөөгэй хара ажал гээшые балшар наһанһаа мэдэхэ болоһон. һудэнтын һургуулиин 1 -дэхи классай шаби боложо, һургуулиин богоһо алхажа ороо. Жамсаранай Дондоктон гэр бүлөөрөө Сокто-Хангил нүүжэ, хүбүүниинь Улаан-Булагай һургуулида 7 класс амжалтатай дүүргөө. 1941 ондой Агууехэ Эсэгын дайнай эхилхэдэ, Дамбижалсан Дондоков нютагайнгаа олон хүбүүдээр дайнда мордоо. Залуу хүбүүн сэрэгэй һуралсал гаража, агаарай — десантна полкдо алба хаагаа. Сэрэгэй 11-дэхи корпусой инженерно-саперно батальоной 551-дохи отделениин бүридэлдэ орожо, тэрэл подразделенидэ минероор дайнай дүүрэтэр ябажа ерэһэн юм. Дайнай һүүлдэ Ленинградай областиие минэнүүдһээ сэбэрлэһэн, — гэжэ Дулма абгайн хөөрөөнһөө ойлгогдоо. Хүтэлбэрилхы харюусалгатай тушаалнуудта
1947 ондо элүүр мэндэ нютагаа бусажа ерээд, ВЛКСМ-эй Агын райкомдо хүдэлхэеэ ажалда ороно. һуулдэнь комсомолой окружкомдо хүдэлхөөр дэбжүүлэгдээ. Шэтэ хото партийна һургуули эльгээгдэнэ. ВЛКСМ-эй Агын окружной комитедэй эмхидхэлэй тайһагые даагшаар томилогдоно. Удаань тамирай болон физкультурын комитедэй түрүүлэгшээр, Агын 1-дэхи дунда һургуулида тамирай багшаар ажаллаһан байха юм. 1953 ондо Сокто-Хангил нютагаа бусахадаа, Сталинай нэрэмжэтэ колхозой партийна эмхиин секретаряар хүдэлхыень партиин Агын райком зууршалжа эльгээнэ. Дамбижалсан Дондокович Зүдхэли нютагай Дулма басагантай танилсажа, 1949 ондо хуби заяагаа ниилуулһэн байна.
Дамбижалсан Дондокович Улаан-Удын зооветинститудта хоер жэл соо һураад, гэр бүлын шалтагаанаар заочно һураха гэжэ шиидэһэн байгаа. Нютагаа ерэжэ, ажахыдаа зоотехнигээр, түрүүлэгшын орлогшоор хүдэлжэ эхилээ.
1962 ондо Дамбижалсан Дондоковые Ставрополь хото эльгээжэ, эрдэм-шэнжэлэлгын институдай дэргэдэхи бонитерой һургуулида һураа. Холо газарһаа бусажа ерэхэдэнь, колхозой түрүүлэгшээр хүдэлдэг Бадма Цыренов партиин Агын райкомой 1-дэхи секретаряар ажаллахаяа дэбжүүлэгдэһэн байгаа. Хойто жэлынь Дамбижалсан Дондоков тоосоото-һунгалтын суглаан дээрэ түрүүлэгшын тушаалда дэбжүүлэгдэһэн байха юм. Тэрэнэй хүтэлбэри доро ажахын үйлэдбэринь үргэдөө, адууһа малынь олошороо, материальна баазань бэхижээ, үрэ дүнгүүдынь дээшэлээ. Колхозой түб һууринай танигдашагүйгөөр хубилһыень тэрэ үедэ суг хүдэлһэн, тэндэ ажаһууһан зон гэршэлхэ байха. Болбосон түхэлтэй хэдэн дабхар гэрнууд, соелой байшан, һургуули, эмнэлгын газар. хүүгэдэй тамирай һургуулиин байшан, хүн зониие ажаһуудалай талаар хангадаг комбинат, столово, буудал, магазинууд, шулуугаар баригдаһан объектнууд, һэеы гэр г.м. тооложо барашагүй. Ажахыдаа һу һаалиин фермэнууд, малшадай гэрнүүд, хонишодой хашааранууд, үбэлжөөн дээрэхи баанинууд. орооһоной тоогууд, МТМ, мастерской, ABM-эй агрегадууд, автомашинын гараж, нооһо хайшалха пункт, орооһо сэбэрлэдэг түхеэрэлтэнүүд тоолохо болоо һаа олон.
Алишье, ямаршье һалбариие абаад харахада, эндэһээл бүхы шэнэ юумэнүүд үүсхэгдэдэг байһан.
Дамбижалсан Дондоковичын хүдэлжэ байха үедэ Сталинай нэрэмжэтэ, һуулдэнь XXII партсъездын нэрэмжэтэ колхоз округ соогоо экономическа эгээл тогтууритай, жэл бүхэндэ 3-3,5 миллион үхэригэй олзо оршотой, сэбэр олзонь 1 миллион түхэригтэй ажахы байһан гэхэдэ алдуу болохогүй. Колхозой түрүүлэгшэ таряан ажалай асуудалай хажуугаар мал ажал шиидхэхэ гэжэ оролдоно. Малаа ошоруулхын тулада кадрнуудай, байра байдалай асуудалнуудые шиидхэхэ гэжэ оролдоно.
РСФСР-эй Верховно Соведэй VIII зарлалай депутадта кандидадаар дэбжүүлгэ 1971 оной зун болоо; Мал ажал колхозой гол баялигынь байһан. Өөрөө зоотехник мэргэжэлтэй хүн хадаа суг хүдэлдэг нүхэдтөө, малшадтаа эрилтэ ехээр табидаг хүтэлбэрилэгшэ байһан гээшэ. Нэгэ газарта эхэ хониной олон отарануудые байлгажа, пленко доро тул абадаг түрүү арга уйлэдбэридэ нэбтэруулһэндээ Д. Дондоков авторска үнэмшэлгэ абаһан юм. Дамбижалсан Дондокович 1964 онһоо эхилээд, 1985 он болотор Сокто-Хангилай XXII партсъездын нэрэмжэтэ колхозой түрүүлэгшээр аяар 21 жэлэй турша амжалтатай худэлһэн байна. Партиин Агын райкомой бюрогой гэшүүнээр олон жэлдэ һунгагдажа, һэн сэхээр алба хээ. Туруулэгшэһээ болижо найанайгаа амаралтада гарабашье, гэртээ миин һуужа шадахагүй дээрэһээ, нютагайнгаа сельскэ Соведэй түрүүлэгшээр ажаллаба. Удаань хүүгэдэй тамирай һургуули нютагтаа байгуулаад, тэрэнээ хутэлбэрилөө. һуулдэнь һунгалтын дүнгөөр нютагай захиргаанай гулваагаар ажаллаһан байха юм.
Дурсалгымни гол герой худэлһэн газартаа урагшаа, ургэһэ нойроо мартан ажалладаг. Нэгэ һанаһан юумэеэ бэелуулээгүйдөө һанаагаа амардаггүй, тэниглэн бэшэ абари зантай хүн һэн.
Дамбижалсан Дондоковой аша габьяань аргагүй ехэ. Нютагтаа дунда һургуулиин байшан барижа үгэһэндөө, комсомол-залуушуулай бригада байгуулһандаа «РСФСР-эй эрдэм гэгээрэлэй эрхим» гэһэн энгэрэй тэмдэгтэ хүртэһэн. Эсэгын дайнай 2-дохи шатын хоер, Улаан Мушэнэй, Ажалай Улаан тугай, Октябриин хубисхалай орденуудаар шагнагдаһан габьяа солотой хүн юм. Агын округой (Хүндэтэ эрхэтэн болоно. Сельскэ Соведэй, арадай депутадуудай Агын районно Соведэй, окружной Соведэй депутат ябаһан хүн юм.
Дамбижалсан Дондоковичын хэһэн, бүтээһэн. айхабтар ехэ ажал хэрэгуудтэнь хододоо түшэг тулгуури байһан, гарыень дүнгэлсэжэ ябаһан наһанайнь нүхэр, үри хүүгэдэйнь эхэ Дулма абгай ветеринараар худэлһэн.
Түгэсхэдөө эсэгынгээ нэрыень дээрэ үргэн ябаха үхи хүүгэдэйнгээ замайнь жолоое бахим баринхай Дамбижалсан Дондоковичын эхилһэн хэрэгыень саашань найдамтайгаар ябуулха бата найдамтай үндэһэн табигдаһан гэжэ ойлгоһон байнаб.
Авторынь-Дарма ДОНДОКОВ.
Материал табигша С.М.Бабуева
Буряад материалнууд сооһоо
«Почетные граждане АБАО» гэһэн номһоо